Otyłość została zdefiniowana jako przewlekła choroba, którą cechuje nagromadzenie tkanki tłuszczowej. U kobiet stanowi więcej niż 30 procent całkowitej masy ciała, a u mężczyzn przekracza 25 procent masy ciała. Do rozpoznania choroby potrzebna jest dokładna analiza ilości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ciele. Wykorzystuje się w tym celu metody ultradźwiękowe, antropometryczne, rentgenowskiej absorpcjometrii (DEXA – X-ray Absorptiometry), impedancję bioelektryczną (BIA – Bioelectrial Impedance Analysis), a także rezonans magnetyczny i tomografię komputerową [1]. W praktyce najczęściej wykorzystuje się antropometryczne metody, polegające na mierzeniu wysokości i masy ciała oraz obwodu bioder i pasa. Powyższe wskaźniki pozwalają ocenić stopień otyłości.

Najbardziej powszechnym wskaźnikiem pozwalającym ocenić stan odżywienia jest wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass Index). Oblicza się go według wzoru przedstawionego poniżej:

BMI = masa ciała (kg)/(wysokość ciała)2 m2

Jest to jedna z prostych metody stosowanych przez specjalistów,  pozwalająca w szybki sposób ocenić stan odżywienia [7].

Tabela 1 Klasyfikacja BMI według WHO [8]

BMI (kg/m2)

Stan odżywienia

< 18,50

Niedowaga

18,99 – 24,99

Prawidłowa masa ciała

25,00 – 29,99

Nadwaga

≥ 30,00

Otyłość

30,00 – 34,99

Otyłość I stopnia

35,00 – 39,99

Otyłość II stopnia

≥ 40,00

Otyłość III stopnia

Na podstawie powyższej tabeli za prawidłowa uznaje się wartość BMI w przedziale 18,99-24,99 kg/m2. Wszystkie wartości ≥ 25,00 kg/m2 klasyfikowane są jako nadmierna masa ciała. Im wyższy wskaźnik masy ciała tym ryzyko wystąpienia powikłań chorobowych jest wyższe. Szczególnie wzrasta u osób otyłych, a więc u osób z BMI ≥ 30 kg/m2. Wysoki wskaźnik BMI wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia zawału serca, cukrzycą typu 2 oraz udaru mózgu. Wartość wskaźnika masy ciała określona w tabeli jako otyłość III stopnia, nazwana została otyłością olbrzymią. Stanowi ona zagrożenie życia dla pacjentów [9].

Dane antropometryczne użyte do wykonywanych obliczeń muszą pochodzić z pomiarów, wykonywanych zgodnie ze standardowymi procedurami. Zaleca się by badania wykonywane były w godzinach porannych na czczo, niezmiennie przez jedną osobę. Dokonywanie w ten sposób pomiarów minimalizuje ryzyko uzyskania zafałszowanych wyników. Szczególnie istotne jest to w przypadku wykonywania kolejnych pomiarów kontrolnych. Według procedur wysokość ciała powinno mierzyć się w stojącej pozycji, przy pomocy wzrostomierza. Podczas pomiaru pacjent powinien być bez wierzchniej odzieży oraz obuwia. Gwarancją dokładnego pomiaru jest odpowiednia postawa pacjenta – swobodna, wyprostowana, stopy rozstawione, jednak tak by pięty i kolana były złączone. Głowę należy trzymać prosto, górne kończyny ułożone swobodnie wzdłuż tułowia. Wynik należy odczytać z dokładnością do 0,5 cm. Masę ciała należy mierzyć przy pomocy wystandaryzowanej wagi. Pacjent podczas pomiaru powinien być w bieliźnie. Uzyskany wynik podaje się z dokładnością do pierwszego miejsca po przecinku [10].

Otyłość brzuszną można zdiagnozować przy pomocy pomiarów obwodu pasa. W celu uzyskania dokładnego wyniku należy mierzyć obwód poziomo w talii, w miejscu najszerszego przewężenia tułowia, w powie odległości między brzegiem górnym biodrowego grzebienia, a dolnym brzegiem łuku żebrowego, z dokładnością do 0,1 cm. W tym celu wykorzystuje się taśmę antropometryczną, nieelastyczną [9].

Według wytycznych International Diabetes Federation (IDF), otyłość brzuszną u osób dorosłych identyfikuje się, gdy obwód pasa u kobiet jest wyższy niż 80 cm, a u mężczyzn powyżej 94 cm. Istnieją grupy etniczne, dla których stosuje się inne wartości referencyjne [11].

Obwód pasa wiąże się z ilością tkanki tłuszczowej wewnątrzbrzusznej. Jej nadmiar w jamie brzusznej stanowi ważny czynnik prognozujący pojawienie się powikłań metabolicznych. Ma to istotne znaczenie szczególnie, gdy ilość tkanki tłuszczowej znajdującej się w jamie brzusznej nie jest proporcjonalna do całkowitej zawartości tłuszczu w ciele [12].

Kolejnym wskaźnikiem pozwalającym określić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej jest stosunek talii do bioder (WHR – Waist to Hip Circumference Ratio).

WHR = Obwód talii (cm)/Obwód bioder (cm)

Powyższy wskaźnik mierzy się wyłącznie u osób ze stwierdzoną otyłością, ponieważ wskazuje on na typ występującej otyłości. Otyłość brzuszna identyfikowana jest, gdy wskaźnik przekracza wartość 0,85 u kobiet, a u mężczyzn 1,0. Wartości wskaźnika poniżej podanych wartości wskazują na otyłość pośladkowo-udową [7].

 

Tabela 2 Typy otyłość na podstawie WHR według WHO [13]

WHR

Typ otyłości
Mężczyźni

Kobiety

< 1,0

< 0,85

Pośladowo-udowa (typ „gruszka”, gynoidalna)

≥ 1,0

≥ 0,85

Brzuszna (centralna, wisceralna, typ „jabłko”, androidalna)

 

W celu dokładnej analizy składu ciała pacjenta zaleca się stosowanie metody bioelektrycznej impedancji (BIA). Należy korzystać z aparatów, posiadających system czteroelektrodowy albo ośmioelektrodowy. Do analizy składu ciała (https://twojcel.eu/analiza-skladu-ciala/) najważniejszymi parametrami potrzebnymi do odpowiedniej kontroli pacjenta jest zawartość masy mięśniowej, zawartość wody, ilość tkanki tłuszczowej oraz beztłuszczowej masy ciała. Istotą badania jest pomiar impedancji, a więc elektrycznego oporu tkanek miękkich, na które działa prąd elektryczny o niewielkim natężeniu. Podczas badania należy zwrócić uwagę na określenie czasu, kiedy był spożyty ostatni posiłek, jego rodzaj, a także ilość wypitych płynów. Ze względu na wpływ analizatora na inne urządzenia, które emitują elektomagnetyczne pole, nie powinno się stosować tej metody u osób, które mają wszczepione implanty metalowe, z kadiostymulatorem, a także u kobiet w ciąży [10].

 

Bibliografia:

  1. Białkowska M.: Otyłość, w: Praktyczny podręcznik dietetyki. Pod red. Jarosz M.. IŻŻ, Warszawa 2011
  2. Jarosz M., Rychlik E.: Otyłość epidemią XXI wiek, w: Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość. Zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013
  3. Polińska B., Matowicka-Karna J., Kemona H.: Rola greliny w organizmie. Postępy Hig Med. Dosw (online), 2011; 65: 1-7
  4. Demniński A., Warzecha Z.: Grelina – hormon żarłoczności? Kosmos – problemy nauk biologicznych, 2010, tom 59, nr 3-4, 297-304
  5. Dytfeld J., Kujawska-Łuczak K., Pupek-Musialik D.: Grelina – nowy hormon przewodu pokarmowego i jego rola w układzie neurotransmisyjnym w podwzgórzu. Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2004, 4, 3, 167-173, 2004 Via Medica, ISSN 1643-3165
  6. Kojima M., Hosoda H., Date Y. i wsp.: Ghrelin is a growth-hormone-releasing acylated peptide from stomach. Nature 1999; 402: 656–660
  7. Kłosiewicz-Latoszek L.: Co rozumiemy przez nadwagę i otyłość – definicje i typy otyłości [w]: Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość. Zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013
  8. Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO Consultation. WHO Technical Report Series 894. Geneva: World Health Organization, 2000
  9. Aronne L.: Classification of Obesity and Assessment of Obesity-Related Health Risks, Obes. Res. 2002; 10, 2s, 105-115
  10. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki: Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Dietetyka Oficjalne Czasopismo Polskiego Towarzystwa Dietetyki, vol. 8, ISSN 1897-7022, 2015
  11. International Diabetes Federation The IDF consensus worldwide definition of the metabolic syndrome. 2005: idf.org/webdata/docs/IDF_Meta_def_final.pdf
  12. Fried M.i wsp. Interdisciplinary European Guidelines on Metabolic and Bariatric Surgery. Obes Facts 2013; 6: 449–468
  13. Obesity : preventing and managing the global epidemic: report of a WHO consultation. WHO Consultation on Obesity, Geneva, Switzerland: World Health Organization, 1999