Ilość tkanki tłuszczowej gromadzi się w nadmiarze w wyniku nadmiernej podaży kalorii w stosunku do wydatkowanej przez organizm energii (dodatni bilans energetyczny), czyli mówiąc najprościej, gdy ilość kalorii, którą spożywamy w posiłkach jest wyższa od ilości, której potrzebuje nasz organizm. Istnieje mnóstwo czynników, mających wpływ na wzrost masy ciała. Zalicza się do nich czynniki żywieniowe, biologiczne, genetyczne, środowiskowe, farmakologiczne oraz psychologiczne. Przyjmuje się, że największy wpływ mają czynniki środowiskowe. Analizując czynniki genetyczne według badań stanowić mogą nawet do 40 procent przyczyn otyłości [1].

Rozwój cywilizacji ma wpływ na codziennie nawyki żywieniowe ludności. W XXI wieku prowadzi się siedzący tryb życia, co zdecydowanie wpływa na zmniejszenie aktywności fizycznej. Zmniejszona aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników, które wpłynęły na rozwinięcie wśród populacji tak wysokiego odsetka nadwagi i otyłości. Brak aktywności fizycznej wpływa negatywnie na zdrowie oraz samopoczucie, również ze względu na ryzyko wystąpienia innych przewlekłych chorób (między innymi cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca). Regularny wysiłek fizyczny pomaga obniżyć ciśnienie tętnicze, odgrywa ważną rolę w przeciwdziałaniu osteoporozie, podwyższa poziom frakcji HDL cholesterolu oraz obniża frakcję LDL i cholesterolu całkowitego, zwiększa tolerancję organizmu na glukozę, a także obniża ilość insuliny we krwi. Oprócz korzyści, których parametry można zbadać przez przeprowadzenie odpowiednich badań, wpływa również na poprawę samopoczucia psychicznego, obniżając napięcia nerwowe oraz niepokoje. Wynika to z faktu, iż podczas aktywności fizycznej wydzielane są enkefaliny endogenne, wpływające na polepszenie nastroju [2].

Kolejnym ważną przyczyną są czynniki żywieniowe. Szczególnie gęstość energetyczna spożywanych posiłków, częstość zjadanych potraw, a także sposób ich przyrządzania. Częstym zjawiskiem jest nieświadomość konsumentów, którzy nie zdają sobie sprawy jak wysokoenergetyczne są spożywane przez nich potrawy. Częstym błędem jest także zapominanie i nieuwzględnianie w diecie alkoholu, który jest także wysokoenergetyczny (500 ml piwa = 250 kcal, kieliszek wina 100 ml = 68 kcal, kieliszek koniaku (40 ml) = 94 kcal). Biorąc pod uwagę sposób przyrządzania posiłków zaleca się między innymi gotowanie w wodzie, na parze, pieczenie w folii bez dodatku tłuszczu. Większość Polaków stosuje jednak ciężkostrawne metody obróbki termicznej, głównie smażenie, które sprawia że dzięki wysokiej zawartości tłuszczu potrawy są smaczniejsze. Sprzyja to nadkonsumpcji energii, a w konsekwencji dodatniego bilansu energetycznego [2].

Często mówi się o predyspozycji genetycznej. Czynniki genetyczne w pewnym stopniu wpływają na rozwój nadmiernej masy ciała. Głównie dystrybucja tkanki tłuszczowej, preferencje żywieniowe, spoczynkowa przemiana materii, a także reakcja organizmu na zwiększoną podaż energetyczną. Warto jednak podkreślić, iż wymienione czynniki mają charakter dziedziczny maksymalnie w 30-40 procentach. Naukowcy udowodnili, że otyłość pojawia się przy współistnieniu niekorzystnych czynników środowiskowych z powyższymi czynnikami. Skłonność genetyczna może, ale nie musi, predysponować do rozwoju otyłości [3].

Istnieją jednostki chorobowe, w których dominuje otyłość uwarunkowana genetycznie, przykładem jest zespół Pradera-Williego, który charakteryzuje się niedorozwojem umysłowym, otyłością, hipogonadyzmem oraz podwyższonym stężeniem greliny. U pacjentów z tą chorobą szybko może dojść do zachorowania na cukrzycę typu 2 i zaburzeń gospodarki lipidowej [4]. Do zaburzeń metabolicznych o genetycznym podłożu, które sprzyjają powstawaniu otyłości, zaliczyć można: zaburzenia termogenezy, upośledzenie wydzielania neurohormonów oraz hormonów (głównie kortyzolu lub/i insuliny), spaczoną funkcję komórki tłuszczowej oraz inne [5].

Otyłość może pojawić się również min. W zespole Cushinga, niedoczynności tarczycy, zespole policystycznych jajników, rzekomej niedoczynności przytarczyc, insulinomie, niedobrze hormonu wzrostu, hiperprolaktynemii [3].

Następnym czynnikiem mogącym przyczynić się do powstawania otyłości, jednocześnie utrudniającym leczenie choroby, są leki, które pacjent przyjmuje. Do grupy leków, które mogą niekorzystnie wpływać na utrzymanie prawidłowej masy ciała zalicza się głównie sterydy, leki psychoaktywne, progestageny, niektóre leki stosowane w alergiach, przeciwpadaczkowe, obniżające glikemię, a czasem również leki przeciwarytmiczne, przeciwdepresyjne, neuroleptyki. Wymieniony grupy leków mogą powodować zwiększenie łaknienia oraz wpływać na metabolizm, prowadząc do powstawania nadmiernej masy ciała [2, 6].

Pojawia się coraz więcej doniesień dotyczących związku bezsenności z otyłością. Badania potwierdziły występowanie zależność między tendencją do zwiększania masy ciała, a długością snu. Niewystarczający czas wypoczynku w nocy przyczynia się do zaburzeń wydzielania greliny oraz leptyny, zwiększając apetyt na produkty, charakteryzujące się wysoką gęstością energetyczną, powodując wzrost masy ciała [7].

Istnieje zaburzenie odżywiania nazwane zespołem nocnego jedzenia NES (Night Eating Syndrome). Rozpoznanie opiera się na wystąpieniu bezsenności minimum trzy razy w tygodniu, a także pojawiających się napadach wilczego głodu w nocy oraz zjadaniu po godzinie 19 co najmniej połowy dziennego zwyczajowo zjadanych kalorii [8]. U osób, które chorują na opisany zespół, potwierdzono występowanie zaburzeń metabolicznych, objawiających się obniżonym wydzielaniem melatoniny i leptyny oraz podwyższonym wydzielaniem galaniny oraz kortyzolu [9].

Istnieją badania, które wskazują na istnienie korelacji masy ciała z codziennym spożyciem wapnia. Według uzyskanych wyników wnioskuje się, że jest to zależność odwrotnie proporcjonalna, a więc im mniej wapnia w diecie tym możliwość pojawienia się nadmiernej masy ciała rośnie [10]. Spożycie wapnia w ilości zgodnej z zaleceniami, według badań, zmniejsza oporność tkanek na insulinę. Udowodniono, że obniżenie spożywanych kalorii przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia wapnia w granicach 400-100 mg na dzień, powoduje zwiększenie utraty masy ciała, zwłaszcza poprzez zmniejszenie tkanki tłuszczowej. Wynikać to może z faktu, iż zbyt małe spożycie wapnia sprzyja gromadzeniu w komórce tłuszczowej lipidów na skutek zatrzymywaniu w adipocycie procesów lipolizy [11].

 

Źródła:

  1. Ichihara S., Yamada Y.: Genetic factors for human obesity. Mol. Life Sci. 2008; 65: 1086-1098
  2. Respondek W. Jarosz M.: Jakie czynniki wpływają na rozwój nadwagi i otyłości? w: Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość. Zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013
  3. Białkowska M.: Etiopatogeneza otyłości. Postępy Nauk Medyczynych, t. XXIV, nr 9, 2011
  4. Holland A.J. i wsp..: Measurement of excessive apetite and metabolic changes in Prader-Willy syndrome. Int J Obes Relat Metab Disord 1993; 17: 526-32
  5. Yang W., Kelly T., He J.: Genetic epidemiology of obesity. Epidemiol Rev 2007; 29: 4961
  6. Zahorska-Markiewicz B.: Zasady postępowania w otyłości. Archi plus 2009; 7-11
  7. Gangwisch J. i wsp..: Inadequate sleep as a risk factor for obesity. 2005; 28: 1289-1296
  8. Jakuszkowiak K., Cubała W.J.: Zespół jedzenia nocnego – rozpowszechnienie, diagnoza i leczenie. Psychiatria 2004; 1: 107-111
  9. Stunkard A.J., AlIison K.C.: Two forms of disordered eating in obesity: bing eating and night eating. Int J Obes Relat Metab Disord 2003; 27: 1-12
  10. Zemel H.B.: The role of dairy foods in weight managements. J Am Coll Nutr 2005; 24: 5375-465
  11. Major G.C. i wsp.: Recent developments in calcium – related obesity research. Obes Rev 2008; 9: 428-45