Każdy z nas stosując leki, oczekuje, że będą działały skutecznie i szybko. Istnieją czynniki, które mogą zwiększać lub zmniejszać ich wchłanianie i działanie. Zastanawiałeś się kiedyś czy produkty spożywcze, które wybierasz mają wpływ na skuteczność jednocześnie przyjmowanych leków? Istnieją leki, na które wpływają konkretne produkty spożywcze. Bardzo ważne jest czytanie ulotek dołączonych do leków, gdyż zawierają informacje o produktach spożywczych, które wpływają na stężenie leku. Jest to nie tylko istotne ze względu na chęć uzyskania jak najwyższej skuteczności leczenia, ale również ze względu na możliwość wystąpienia efektów ubocznych, które nawet mogą zagrażać życiu.
Na początku chciałabym przedstawić kilka podstawowych pojęć, z którymi możecie się spotkać.
Zwiększenie wchłaniania leku – zwiększenie stężenia leku w organizmie, co przyspiesza jego działanie, skutkując silniejszym jego działaniem
Zmniejszenie wchłaniania leku – zmniejszenie stężenia leku w organizmie, co opóźnia jego działanie, mniejsza skuteczność
Zwiększenie metabolizmu leku – obniżenie stężenia leku, mniejsza skuteczność
Zmniejszenie metabolizmu leku – zwiększenie stężenia leku, wyższe ryzyko toksyczności
Zwiększenie wydalania leku – obniżone stężenie leku, mniejsza skuteczność
Zmniejszenie wydalania leku – zwiększone stężenie leku
Antagonizm – różnokierunkowe działanie leków, prowadzące do osłabienia lub całkowitego zahamowania ich działania
Synergizm – działanie jednokierunkowe, zwiększenie skuteczności działania leków, wyższe ryzyko toksyczności
Przykłady zmniejsza stężenia leków oraz skuteczności ich działania w wyniku spożycia konkretnych składników pokarmowych:
| Leki | Składnik pokarmowy |
| Leki antydepresyjne
(np. Imipromina, Amirtyptylina) Naparstnica (Digoxin, Bemecor) |
Błonnik pokarmowy (otręby, płatki owsiane, pieczywo pełnoziarniste itp.) |
| Antybiotyki (tetracyklina, fluorochinolony) | Wapń (mleko, produkty mleczne) |
| Preparaty żelaza (Hemofer, Ascofer) | Herbata (taniny) |
Istnieją leki o dużej lipofilności, są to leki dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, tłuszczowa emulsja jest dla leku nośnikiem, dlatego jego wchłanianie rośnie. Do takich leków zalicza się m.in. lek przeciwgrzybiczny np. gryzeofulwina. W wyniku zażycia tego leku wraz z tłuszczem rośnie jego stężenie we krwi, co może przyczynić się do pojawienia się objawów, takich jak: kaszel, zmiany skórne, ból głowy. Inną grupą leków wchodzących w interakcje z tłuszczem pokarmowym połączone ze skutkiem:
Leki przeciwpasożytniczne (nazwa kończy się -zol, np. albendazol, mebendazol) – bezsenność, wysuszenie śluzówek;
Praperaty teofiliny (np. Euphyllin) – hipotonia (zmniejszone napięcie mięśniowe), tachykardia (częstoskurcz, przyspieszenie bicia serca), zaburzenia rytmu serca;
Leki psychotropowe (Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne) – zaburzenia snu i świadomości, silne drgawki,
β-adrenolityki (np. propranol, metocard) – bradykardia (zwolnienie akcji serca), nadciśnienie.
Sok grejpfrutowy – zwiększenie stężenie leków we krwi, co może nawet stanowić dla życia!
Tabela zamieszczona poniżej, zawiera przykładowe leki wraz ze skutkami, które mogą wystąpić po ich przyjęciu w połączeniu z sokiem grejpfrutowym.
| Lek | Działanie niepożądane |
| Blokery kanału wapniowego stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego (np. nifedypina, felodypina, nizodyapina) | hipotonia ortostatyczna, bradykardia, ból głowy |
| Statyny, stosowane w celu obniżenia cholesterolu | miopatia, biegunka, zmęczenie mięśni, bóle, świąd skóry, zaburzenia ostrości widzenia |
| Leki p-histaminowe, stosowanie – alergie (Astemizol, Hismanal) | częstoskurcz polimorficzny |
Wciąż nie udało sie poznać wszystkich leków, które wchodzą w interakcje z sokiem grejpfrutowym. Uniknięcie niepożądanego działa możliwe jest, gdy zachowamy odstęp 4 godzin pomiędzy spożyciem grejpfruta lub soku grejpfrutowego a przyjęciem leku.
Inną interakcją leku z żywnością jest łączenie smażonego mięsa z preparatami teofiliny, stosowanymi w leczeniu astmy (np. Euphyllin). Związane jest to z przyspieszeniem metabolizmu oraz wydalaniem leku (obniżenie stężenia leku we krwi o połowę), co skutkuje obniżeniem skuteczności jego działania.
Odwrotne działania łącznia preparatów teofiliny wykazuje łączenie go z produktami zawierającymi kofeinę (Cola, Red Bull, kawa). Skutkuje to zwiększenie stężenia leku w krwi, a więc przedawkowaniem, które może być toksyczne. Mogą pojawić się objawy takie jak: niepokój, ból głowy, zaburzenia snu, tachykardia.
Między lekami a żywnością może dochodzić także do zjawiska antagonizmu. Przykładem są leki przeciwkrzepliwe (np. Acenokumarol, Warfaryna) w połącznie z dietą bogatą w witaminę K (znajdująca się m.in. w brokułach, soi, kapuście, sałacie, kalafiorze, fasoli). Działanie wymienionych leków opiera się na hamowaniu syntezy witaminy K w wątrobie. Dostarczanie dużej ilości witaminy K z zewnątrz do organizmu znosi działanie przyjmowanych leków, a więc zmniejsza ich skuteczność, co stwarza ryzyko zakrzepicy (wystąpienia zatoru, udaru).
Dla osób, przyjmujących wymienioną grupę leków zaleca się by codziennie starać się spożywać taką samą ilość witaminy K. Dla tej grupy osób zaleca się by nie przekraczać dziennie 120mg/dzień wit. K.
Niektóre suplementy diety, zawierające zioła również mogą mieć wpływ na działanie przyjmowanych leków. Posłużę się przykładem Dziurawca złocistego, który w połączeniu z lekami nasercowym (np. Digoxin) skutkuje zmniejszeniem działania leku w niewydolności krążenia. Innym lekiem który wchodzi w reakcję z dziurawcem są hormonalne leki antykoncepcyjne. Stosowane łącznie mogą powodować nieregularne krwawienia, a co ważniejsze uczynić antykoncepcje nieskuteczną.
Jak w prosty sposób uniknąć interakcji leków z żywnością? Oto kilka prostych wskazówek.
- Nigdy nie wyrzucać ulotki dołączonej do opakowania. Przed zastosowaniem leku zawsze najpierw zapoznaj się z jej treścią, skonsultuj dawki i sposób przyjmowania leku z lekarzem lub farmaceutą.
- Zawsze popijaj leki szklanką wody. Szczególnie niewskazane jest popijanie leków sokiem grejpfrutowym (ze względu na zaburzenie metabolizmu leku w organizmie!). Wystrzegaj się również popijania lekarstw kawą, herbatą oraz mlekiem.
- Nigdy nie przyjmuj leków w połączeniu z alkoholem!
- Działanie leku może zmieniać zażywanie go w trakcie posiłku, dlatego zażywaj leki przed lub po posiłku. Wyjątek stanowią leki, które należy łączyć z posiłkiem, wtedy na pewno lekarz przekaże taką informację.
- W przypadku pożywienia, który zaburza działanie leków, najlepiej spożyć go 1-2h przed posiłkiem lub 2h po posiłku.
- Stosowanie jednocześnie dodatkowych suplementów zawierających witaminy i minerały może zaburzać ich wchłanianie, dlatego nie zażywaj w tym samym czasie.
- Wysoka temperatura może obniżać skuteczność leku, dlatego łącz leku z gorącymi napojami.
Źródło: Jarosz M., Dzieniszewki J. Interakcje leków z żywnością i alkoholem. Borgis, Warszawa 2004.
Jarosz M., Dzieniszewki J. Uważaj, co jesz, gdy zażywasz leki. Interakcje między żywnością, suplementami diety a lekami. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.